Opiekun naukowy:
● prof. dr hab. Kazimierz Sikora (UJ)
Moderator:
● Bartłomiej Koszarek (Bukowina Tatrzańska)
Paneliści:
● prof. dr hab. Józef Kąś (UJ)
● prof. dr hab. Anna Mlekodaj (PPWSZ Nowy Targ)
● dr Artur Czesak (UJ)
● prof. dr hab. Jerzy Bartmiński (UMCS)
Dla uczestniczących w tym panelu dyskutantów-dialektologów i znawców regionalnej literatury jest rzeczą oczywistą, że gwara – mowa wsi polskiej jest szczególnym bogactwem jej duchowej kultury, a zarazem ostoją i spoiwem tożsamości lokalnej. Zwłaszcza dzisiaj, gdy ta opuszcza orbitę chłopskiej etniczności, ulega głębokim zmianom językowym i wkracza w nowe obszary polskiej kultury. Wszystkich panelistów łączy troska o to bogactwo i zgoła nieobojętny stosunek do jego przyszłości. Dają temu od wielu lat świadectwo w swojej naukowej pasji i popularyzatorskiej działalności. Są w tym gronie osoby mające liczące się i wybitne osiągnięcia na tym polu. Niech będzie to rękojmią właściwego poziomu i zaangażowania dyskusji.
Problemem podstawowym jest sam status i formy obecności gwary we współczesnym pejzażu językowo-kulturowym Polski. Czy prawdą jest, że gwary zamierają, ulegając niwelacji i dezintegracji – a może jednak te opinie są przesadzone? Gdzie mówi się gwarą i dlaczego – na te i podobne pytania spróbuje poszukać odpowiedzi dr Artur Czesak. Sprawa nie jest prosta, bowiem istnieją różnice w postrzeganiu żywotności gwar. Cechą polskiego krajobrazu językowego jest zróżnicowanie. Są obszary, gdzie gwary trwają jako pozytywnie wartościowany kapitał kulturowy. Są też takie, gdzie mowa starszego pokolenia jest znakiem tożsamości nie poddającej się ideowym naciskom, jakże zmiennym w ciągu minionego stulecia. Najpilniejszym zadaniem naukowym staje się właściwe udokumentowanie tych terytorialnych form języka, które uznać można za niestandardowe.
Prof. dr hab. Józef Kąś, znawca góralszczyzny oceni, czy pesymizm w ocenie przyszłości gwary jest uzasadniony, czy w sytuacji tak znacznego zainteresowania folklorem, widocznego ożywienia kulturalnego na wsi (głównie za sprawą nowej wiejskiej inteligencji), niekwestionowanego awansu kulturalnego małych ojczyzn itp. możliwa jest rewitalizacja gwary i powrót do niej jako narzędzia codziennej komunikacji? W jakich warunkach i formach byłoby to możliwe, skoro tak dużo energii poświęca się wątpliwym próbom kodyfikacji gwary i podniesienia jej do roli języka standardowego (literackiego). Ważne jest także społeczne i kulturowe tło tego zjawiska jak też to, że bywa ono postrzegane z niechęcią na wsi i wśród władz (samorządowych, oświatowych).
Pytanie o przyszłość gwary jest zarazem pytaniem o język młodego pokolenia mieszkańców wsi. To w nim, niczym w zwierciadle, odbijają się wszystkie, często groźne zjawiska kształtujące nieco rozedrgany obraz lokalnej współczesności. Z tej racji winien się stać przedmiotem nie tylko pilnej diagnozy, ale i nauczania. Takie są potrzeby edukacji regionalnej. Z prawdą i mitami na ten temat zmierzy się prof. dr hab. Anna Mlekodaj, wytrwale realizująca autorski program kształcenia regionalnego na Podhalu. Za jej przyczyną będzie także można prześledzić rozmaite fluktuacje idei regionalizmu – jego decentralizacji, wielopostaciowości, wkraczania do obszaru sztuki użytkowej i tzw. ethno-future jako alternatywy dla tradycyjnego folkloru.
Nie wyczerpuje to całości ważnych dla przyszłości gwary zagadnień, bowiem wiele negatywnych zjawisk w kulturze wsi jest wprost wynikiem dezintegracji tradycyjnej kultury chłopskiej (agrarnej) i rozpadem wiejskiego etosu i sytemu wartości. Realizowany od kilku lat pod kierunkiem dra hab. Kazimierza Sikory program badawczy w okolicach Krakowa przynosi starania o restytucję międzypokoleniowego przekazu wartości i treści kultury symbolicznej z wykorzystaniem nowych mediów i aktywności samorządowej młodej wiejskiej inteligencji (gmina Iwanowice, obecnie gmina Szczurowa). Dąży się do umocnienia poczucia wartości lokalnej tradycji, akceptacji atrakcyjnych form folkloru i gwary wśród młodzieży. Dyskutant broni stanowiska, że wszelkie działania na tym polu wymagają przede wszystkim dyskursu wartości, niedającego się wycenić wysokością unijnych dotacji.
Panel otworzy traktująca o językowym obrazie świata wypowiedź znakomitego językoznawcy i badacza folkloru prof. dra hab. Jerzego Bartmińskiego z Lublina (UMCS). Nad przebiegiem dyskusji czuwał będzie dr Bartek Koszarek z właściwym sobie temperamentem i wdziękiem.
Problemem podstawowym jest sam status i formy obecności gwary we współczesnym pejzażu językowo-kulturowym Polski. Czy prawdą jest, że gwary zamierają, ulegając niwelacji i dezintegracji – a może jednak te opinie są przesadzone? Gdzie mówi się gwarą i dlaczego – na te i podobne pytania spróbuje poszukać odpowiedzi dr Artur Czesak. Sprawa nie jest prosta, bowiem istnieją różnice w postrzeganiu żywotności gwar. Cechą polskiego krajobrazu językowego jest zróżnicowanie. Są obszary, gdzie gwary trwają jako pozytywnie wartościowany kapitał kulturowy. Są też takie, gdzie mowa starszego pokolenia jest znakiem tożsamości nie poddającej się ideowym naciskom, jakże zmiennym w ciągu minionego stulecia. Najpilniejszym zadaniem naukowym staje się właściwe udokumentowanie tych terytorialnych form języka, które uznać można za niestandardowe.
Prof. dr hab. Józef Kąś, znawca góralszczyzny oceni, czy pesymizm w ocenie przyszłości gwary jest uzasadniony, czy w sytuacji tak znacznego zainteresowania folklorem, widocznego ożywienia kulturalnego na wsi (głównie za sprawą nowej wiejskiej inteligencji), niekwestionowanego awansu kulturalnego małych ojczyzn itp. możliwa jest rewitalizacja gwary i powrót do niej jako narzędzia codziennej komunikacji? W jakich warunkach i formach byłoby to możliwe, skoro tak dużo energii poświęca się wątpliwym próbom kodyfikacji gwary i podniesienia jej do roli języka standardowego (literackiego). Ważne jest także społeczne i kulturowe tło tego zjawiska jak też to, że bywa ono postrzegane z niechęcią na wsi i wśród władz (samorządowych, oświatowych).
Pytanie o przyszłość gwary jest zarazem pytaniem o język młodego pokolenia mieszkańców wsi. To w nim, niczym w zwierciadle, odbijają się wszystkie, często groźne zjawiska kształtujące nieco rozedrgany obraz lokalnej współczesności. Z tej racji winien się stać przedmiotem nie tylko pilnej diagnozy, ale i nauczania. Takie są potrzeby edukacji regionalnej. Z prawdą i mitami na ten temat zmierzy się prof. dr hab. Anna Mlekodaj, wytrwale realizująca autorski program kształcenia regionalnego na Podhalu. Za jej przyczyną będzie także można prześledzić rozmaite fluktuacje idei regionalizmu – jego decentralizacji, wielopostaciowości, wkraczania do obszaru sztuki użytkowej i tzw. ethno-future jako alternatywy dla tradycyjnego folkloru.
Nie wyczerpuje to całości ważnych dla przyszłości gwary zagadnień, bowiem wiele negatywnych zjawisk w kulturze wsi jest wprost wynikiem dezintegracji tradycyjnej kultury chłopskiej (agrarnej) i rozpadem wiejskiego etosu i sytemu wartości. Realizowany od kilku lat pod kierunkiem dra hab. Kazimierza Sikory program badawczy w okolicach Krakowa przynosi starania o restytucję międzypokoleniowego przekazu wartości i treści kultury symbolicznej z wykorzystaniem nowych mediów i aktywności samorządowej młodej wiejskiej inteligencji (gmina Iwanowice, obecnie gmina Szczurowa). Dąży się do umocnienia poczucia wartości lokalnej tradycji, akceptacji atrakcyjnych form folkloru i gwary wśród młodzieży. Dyskutant broni stanowiska, że wszelkie działania na tym polu wymagają przede wszystkim dyskursu wartości, niedającego się wycenić wysokością unijnych dotacji.
Panel otworzy traktująca o językowym obrazie świata wypowiedź znakomitego językoznawcy i badacza folkloru prof. dra hab. Jerzego Bartmińskiego z Lublina (UMCS). Nad przebiegiem dyskusji czuwał będzie dr Bartek Koszarek z właściwym sobie temperamentem i wdziękiem.
LESZEK ZEGZDA