Jerzy Adam Vetulani

Profesor zwyczajny nauk przyrodniczych, psychofarmakolog, neurobiolog, biochemik, kierownik Zakładu Biochemii w Instytucie Farmakologii PAN w Krakowie. Tytułem doktora h.c. ŚAM uhonorowany 5 III 2004. Wnioskodawcą nadania tytułu i promotorem związanego z tym postępowania był prof. zw. dr hab. Zbigniew S. Herman. Jerzy Vetulani urodził się 21 stycznia 1936 roku w Krakowie. Jest synem Adama, profesora UJ, historyka prawa polskiego i prawa kościelnego. Nazwisko rodu wymienione zostało po raz pierwszy przez Pliniusza Starszego; do Polski Vetulani przybyli w XVIII w. Jerzy Vetulani w 1952 roku ukończył Liceum Ogólnokształcące im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie, uzyskując świadectwo dojrzałości z wyróżnieniem. Następnie rozpoczął studia biologiczne (specjalność – fizjologia zwierząt) na Uniwersytecie Jagiellońskim, po ich ukończeniu studiował chemię (specjalność – chemia teoretyczna), również na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jako student IV roku biologii postanowił rozpocząć w macierzystej uczelni pracę naukową, jednak z przyczyn politycznych okazało się to niemożliwe. Został natomiast (w marcu 1956) wolontariuszem, a po uzyskaniu dyplomu (1957) asystentem w Instytucie Farmakologii PAN (wcześniej – Zakład Farmakologii PAN), którym kierował prof. Janusz Supniewski. Pierwszym opiekunem naukowym Jerzego Vetulaniego był prof. Tadeusz Chruściel. W 1967 roku na podstawie przygotowanej pod kierunkiem prof. Józefa Hano i przedstawionej w Instytucie Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN we Wrocławiu dysertacji Działanie pochodnych izoksazolu i pirazolu na metabolizm ustroju zwierzęcego uzyskał stopień naukowy doktora nauk przyrodniczych. W 1967 roku wyjechał na pierwsze zagraniczne stypendium na Uniwersytet w Cambridge jako stypendysta Rikera. W latach ­1973–1975 pracował jako research associate professor w Vanderbilt University. Dorobek naukowy oraz rozprawa Neuroleptyki, inhibitory monoaminooksydazy i inhibitory beta-hydroksylazy dopaminowej: ich działania i współdziałania były podstawą przyznania w 1976 roku Jerzemu Vetulaniemu stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk przyrodniczych. W tym samym roku został kierownikiem Zakładu Biochemii w Instytucie Farmakologii PAN. Tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1983 roku, tytuł naukowy profesora zwyczajnego – w 1989 roku. Prowadzone przez kilkadziesiąt lat badania w zakresie psychofarmakologii uwieńczone zostały uzyskaniem przez profesora Vetulaniego znaczącej pozycji wśród najwybitniejszych w świecie uczonych w tej dziedzinie. Spośród wielu bardzo ważnych i oryginalnych osiągnięć Profesora należy wymienić: – odkrycie zjawiska tzw. beta-downregulacji (regulacji w dół receptorów beta-adrenergicznych) przez przewlekłe podania leków przeciwdepresyjnych i sformułowanie hipotezy beta-downregulacji jako mechanizmu działania leków przeciwdepresyjnych (1975); – odkrycie, że klonidyna hamuje zespół odstawienia po morfinie i sugestia, że efekt ten może być wykorzystany klinicznie (1978); – odkrycie zwiększonej regulacji receptora alfa1-adrenergicznego receptora serotoninowego 5HT2 (1981–1983) oraz roli kinazy białkowej C (PCK) w dialogu receptorowym pomiędzy adrenoceptorami alfa i beta (z I. Nalepą, ­1991); – odkrycie hamowania objawów abstynencji i wytwarzania zależności morfinowej oraz nasilania analgetycznego działania morfiny przez związki blokujące kanały wapniowe typu L (1994); – odkrycie hamowania zespołu odstawienia po neuroleptykach i sformułowanie hipotezy o roli wapnia w procesach adaptacyjnych (1995); – wykazanie podobieństwa efektów biochemicznych i behawioralnych terapii elektrowstrząsowej i przezczaszkowej stymulacji magnetycznej (1997); – wykazanie korelacji między poziomem salsolinolu w płynie mózgowo-rdzeniowym a deficytami motorycznymi i kognitywnymi w chorobie Parkinsona (1997); – sformułowanie hipotezy o fizjologicznej roli endogennych neurotoksyn z grupy tetrahydroizochinolin jako modulatorów aktywności dopaminowej (2001); – wykrycie zwiększenia ekspresji mRNA kodującego receptora alfa1A-adrenergicznego przez przewlekłe podawanie leków przeciwdepresyjnych (2002). Profesor jest promotorem dziewięciu prac doktorskich, opiekunem dwóch habilitacji. Autor 222 oryginalnych prac badawczych opublikowanych w specjalistycznych czasopismach krajowych i zagranicznych. Prace te były cytowane 4087 razy, sześć zostało uznanych przez International Science Index za publikacje słynne (famous or classical paper), co ulokowało profesora Vetulaniego w pierwszej dziesiątce najczęściej cytowanych polskich uczonych w dziedzinie biomedycyny. Od ponad trzydziestu lat prof. Vetulani współpracuje ściśle z farmakologami ze Śląskiej Akademii Medycznej. Częste dyskusje oraz wymiana krytycznych poglądów przyczyniły się do wielu dokonań śląskich farmakologów. Jest laureatem licznych wyróżnień, w tym m.in. Międzynarodowej Nagrody Anna Monika za prace nad depresją, nagrody Prezesa Rady Ministrów za całokształt dorobku naukowego, Nagrody Naukowej Miasta Krakowa, Nagrody im. Jerzego Konorskiego, nagród Sekretarza Naukowego PAN i Wydziału Nauk Medycznych PAN. Prof. Vetulani jest członkiem licznych towarzystw naukowych: od 1996 roku – członkiem czynnym PAU (członek korespondent od 1991 roku), członkiem kores­pondentem Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika (wiceprezes), Polskiego Towarzystwa Badań Układu Nerwowego (prezes 1999–2001), Polskiego Towarzystwa Farmakologicznego, Towarzystwa Popierania i Krzewienia Nauk. Honorowy członek Indyjskiej Akademii Nauk Neurobiologicznych (Indian Academy of Neurosciences), Collegium Internationale Neuropsychopharmacologicum (CINP) i European College of Neuro-­psychopharmacology (ECNP). Jest członkiem Rady Naukowej Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN im. M. Nenckiego, Rady Naukowej Instytutu – Centrum Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN, Instytutu Psychiatrii i Neurologii; Komitetu Nauk Fizjologicznych i Komitetu Nauk Neurologicznych PAN, a także Rady Sieci Biologii Komórkowej i Molekularnej UNESCO/PAN. W latach 1997–1999 był członkiem Centralnej Komisji do Spraw Tytułu i Stopni Naukowych. Działalność dydaktyczna Profesora to m.in. wykłady monograficzne z psychofarmakologii na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego (do 2000), wykłady kursowe Neuroscience dla studentów obcokrajowców Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego (od 1996), wykłady na temat sygnału w układzie nerwowym. Jest współorganizatorem Szkoły Psychofarmakologii Przedklinicznej (dla krakowskiego środowiska psychiatrycznego), sympozjów w Wyższej Szkole Pedagogicznej, „Szkół Zimowych” Instytutu Farmakologii PAN w Mogilanach. Ponad 20 lat (1981–2002) był redaktorem naczelnym najstarszego polskiego czasopisma popularno-naukowego „Wszech­świat” . Obdarzony niezwykłym talentem popularyzatora nauki, często występuje w programach radiowych i telewizyjnych, udziela wywiadów w prasie, jego książka Jak usprawnić pamięć stała się wielkim sukcesem wydawniczym. Współpracuje z Akademicką Telewizją Naukową (ATVN), współorganizuje Kawiarnię Naukową PAU, jego wykłady publiczne, np. w ramach Tygodnia Mózgu cieszą się wielkim powodzeniem. Działalność naukowa i popularyzowanie nauki nie są jedynymi domenami działalności prof. Vetulaniego, który od czasów studenckich wykazywał również zamiłowania społeczne i artystyczne. Jako student związał się z grupą, którą w 1956 roku założyła Rewolucyjny Związek Młodzieży. Do aktywności społecznej wrócił w 1980 roku zostając członkiem Komisji Zakładowej „Solidarności” przy Oddziale i Placówkach PAN w Krakowie oraz Komisji Porozumiewawczej Nauki NSZZ „Solidarność”. W latach 1987–1989 należał do Zarządu „Solidarności” Regionu Małopolska oraz Prezydium Zarządu. Zajmował się głównie sprawami programowymi oraz odbudowywaniem „Solidarności” na terenie Małopolski. Po legalizacji związku wszedł w skład Krakowskiego Komitetu Obywatelskiego (1989–1990) i Krakowskiego Klubu „Solidarności” (1984–1995). W 2002 roku został członkiem założycielem społecznego „Stowarzyszenia dla Małopolski”. Znajdował też czas – zwłaszcza w młodości – na rozwijanie zainteresowań artystycznych. W latach 1955–1962 był członkiem zarządu i prelegentem w Krakowskim Dyskusyjnym Klubie Filmowym Studentów. Był konsultantem naukowym filmu Krzysztofa Zanussiego „Iluminacja” (1973). Był też jednym z pierwszych animatorów (1954–1961) „Piwnicy pod Baranami”, gdzie m.in. prowadził konferansjerkę w zastępstwie Piotra Skrzyneckiego. Obecnie jest członkiem Kapituły Lauru Krakowa oraz członkiem Zarządu Towarzystwa Sztuk Pięknych. Prof. Vetulani w ciągu blisko 50 lat pracy naukowej w Instytucie Farmakologii PAN w Krakowie dokonał istotnych odkryć naukowych i zdobył niewątpliwą pozycję międzynarodową, z powodzeniem kieruje zespołami ludzkimi, kształcąc liczne grono uczniów. Jest osobowością wszechstronną, zawsze chętną do dzielenia się swą bogatą wiedzą i doświadczeniem i do udzielenia pomocy wszystkim, którzy się o to do niego zwracają.

Zbigniew Stanisław HERMAN

___
źródło: blog vetulani.wordpress.com